همه کسانی که عاشقان فیلم و سینما هستند و نیم نگاهی به کتاب های رمان گونه دارند با اشتیاق به دنبال فیلم هایی هستند که کتاب مورد علاقه شان را بر پرده سینما نمایش دهد. البته بیشتر مواقع نیز این افراد با ناراحتی سالن سینما را ترک می گویند چرا که فیلم، نتوانسته انتظارات آنها را به طور کامل براورده کند. فیلم تاوان (Atonement) ساخته جو رایت با اقتباس از رمانی به همین نام شاید جلوه دیگری از فیلم های اقتباسی برایمان به ارمغان آورده باشد. برای برسی دقیق تر و نگاهی کامل تر به فیلم تاوان با پلیرشاپ همراه شوید.
تاوان، فیلمی درام و عاشقانه ایست که فیلمنامه آن در سال 2007 توسط کریستوفر همپتون به رشته تحریر درامد و جورایت آن را کارگردانی کرده است. تاوان در همان سال نیز نامزد و برنده جوایز زیادی همچون اسکار گلدن گلوب و بفتا شد، از همین رو مورد توجه افراد زیادی قرار گرفت تا به تماشای این فیلم پر ستاره بنشینند.
خلاصه ای از داستان عاشقانه فیلم تاوان
در اواسط دهه 30 میلادی خانواده ای مرفه به نام تالیس در حومه شهر های کشور انگلستان زندگی می کنند. براینی کوچکترین عضو این خانواده، دختر خلاق و کنجکاویست که علاقه زیادی به نویسندگی دارد. خواهر بزرگ تر براینی به نام سیسیلیا (کیرا نایتلی) عاشق پسر خدمتکار خانه است، روبی (پسر خدمتکار) نیز که تحت حمایت پدر خانواده تالیس قرار دارد و از احترام بالایی در میان این خانواده برخوردار است، به سیسیلیا ابراز علاقه می کند. در این میان براینی 13 ساله از این رابطه باخبر می شود از آنجایی که او حس مسئولیت به سیلیسیا و علاقه غیر منطقی به روبی دارد، تصمیماتی می گیرد که منجر به تغییرات سرنوشتشان می شود. در کل فیلم Atonement داستانی راجب جهالت بشری و دید متفاوت افراد نسبت به جریان های زندگی است.
آیا جو رایت توانسته اقتباسی به زیبایی کتابش (تاوان) خلق کند؟
همانطور که گفته شد، ساخت فیلم از روی رمان های بزرگی مانند تاوان کار چالش بر انگیزیست، چراکه پرداختن به تمام موضوعات کتاب از جمله جزئیات آن مانند شخصیت ها در زمان کوتاه (فیلم) امکان پذیر نیست. فیلم تاوان نیز از این چالش مستثنا نمی باشد.
جو رایت فیلم تاوان را مانند گفته های کتاب به دو بخش پیش از جنگ و درمیان جنگ جهانی تقسیم کرده است. او داستان عاشقانه را در این دو بخش به تصویر می کشد که علاوه بر تفاوت در تم، شاهد تغییرات در ساختار فیلم نیز هستیم. از این تغییرات می توان به کم شدن دیالوگ ها و تعامل شخصیت ها نیز در طول جنگ اشاره کرد البته که بار احساسی و عاشقانه فیلم Atonement در بخش دوم کم رنگ تر می شود. در مجموع می توانم بگویم با اینکه در نیمه دوم فیلم تاوان، جو رایت تصاویر مسحور کننده ای را از نبرد دانکرک خلق کرده ولی هیچ نکته خاصی را در بر ندارد.
از نکات مثبت فیلم تاوان می توان به رنگ و نما آن اشاره کرد، نماها به گونه ای گرفته شده تا احساسات بدون دیالوگی بیان شوند. با اینکه تاوان فیلمیست با دیالوگ های اندک ولی کمبودش جایی مشاهده نمی شود. رنگ ها نیز با پیش رفتن فیلم به سمت جنگ و ناکامی عشق روبی و سیسیلیا کم رنگ تر شده و از شاد بودن رنگ ها خودداری می شود.
داستان فیلم تاوان از دید براینی 13 ساله و جلو تر 18 ساله بیان می شود، پیش برنده جریان و راوی داستان دختر بچه ایست که به اشتباه دست به کاری می زند و برای جبران و تاوان آن داوطلب شغل پرستاری می شود. تدوین فیلم نیز فاصله دید براینی و واقعیت داستان را به نمایش می گذارد و ضرب آهنگ کلید های ماشین تایپ در طول فیلم تاوان به روایت رمان بودن آن تاکید می کند.
نگاهی به شخصیت های فیلم تاوان
در بخش نخست فیلم تاوان با عاشقانه کلاسیکی روبرو هستیم، تمام صحنه های آن از روی احساساتیست که جزئیات فیلم را بیان می کند. در انتهای این بخش سرنوشت شخصیت های اصلی زیر و رو شده و به تباهی کشیده می شوند. روبی به گناه ناکرده ای به زندان می افتد و سیسیلیا به امید دیدار دوباره او به دنبالش به لندن می رود.
در ادامه با یک پرش به سه سال و نیم بعد در فیلم Atonement رو به رو می شویم، در این بین شاهد ملاقات روبی و سیلیسیا هستیم که شخصیت روبی دچار تغییرات قابل توجه ای شده است. او دیگر خود را مانند گذشته لایق عشق سیلیسیا نمی دید اما با بیشتر شدن بار احساسات میان این دو و تکرار جمله: به پیش من بازگرد؛ این عشق نیز بازیابی می شود. آن دو به یکدیگر قول زندگی بهتر را می دهند، خانه ای در نزدیکی ساحل، رویایی تمام نشدنی، رویایی که هیچ گاه به حقیقت تبدیل نشد.
روبی وارد دانکرک شده، امید دارد تا نجات پیداکند و دوباره سیسیلیا را ملاقات کند. رایت در تصویر کشیدن جنگ چیزی کم نگذاشته، البته نبردی درکار نیست سکانسی چهار دقیقه ای از سربازانی شکست خورده به تصویرکشیده شده، روبی در این بین به سمت مرگ قدم برمی دارد. او در خیالاتش مادرش را ملاقات کرده که سعی در آرام کردن پسرش دارد. روبی تاوان عشقش را می پردازد و حال خسته از آن به آغوش مادرش سراسیمه می شود.
در این میان ریتم فیلم Atonement کندتر شده، بسیاری از سکانس ها فقط برای دراماتیک نشان دادن صحنه های جنگ است. نمایش مستندی از عقب نشینی سربازان شکست خورده دانکرک که هیچ تاثیری روی روند فیلم ندارد و تیمار کردن سربازان توسط براینی، نمونه هایی از طولانی تر شدن فیلم تاوان است.
براینی در بیمارستان به صورت خود خواسته به سربازان نجات یافته از جنگ خدمت رسانی می کند. حال که او 18 سال دارد به اشتباه کودکی اش پی برده، نمی تواند از عذاب وجدان رهایی پیداکند و تلاش دارد داستانش را بازگو کند. او با گفتن جمله: تنها من 13 سال داشتم می خواهد خود را از عذاب وجدان درونی رها کند اما خود می داند این کار ممکن نیست و شاید شستن چندباره دستانش نشانه ای از تاوانی باشد که دارد پس می دهد.
سیسیلیا با اینکه یکی از سه شخصیت اصلی داستان تاوان است ولی به شدت نقشش در فیلم کمرنگ شده، او تنها به انتظار روبی نشسته و هیچ عمل دیگری از او مشاهده نمی شود. همین موضوع باعث شده احساسات سیسیلیا برایمان محو و گنگ باشد و ارتباط خاصی با این کارکتر برقرار نکنیم. کیرا نایتلی با اینکه در فیلم پیشین (غرور و تعصب) رایت نیز نقش آفرینی کرده، جزء عناصر اصلی او برای فیلمسازی به شمار می رود اما در Atonement نقش چندان تاثیرگذاری نداشته و سریع از خاطر بیننده حذف می شود. در آخر تاوان نیز با یک مرگ ناگهانی در پناهگاه زیر زمینی غرق شده و فاتحه این شخصیت در فیلم تاوان خوانده می شود.
نگاهی دقیق تر به پایان منتخب جو رایت
سکانس پایانی، تقابل هر سه شخصیت با یکدیگر، با تکیه بر این حقیقت که تمام آن در ذهن براینی رخ می دهد، یکی از خاص ترین سکانس های فیلم تاوان است. از ابتدا نیز بیننده انتظار چنین برخوردی را از شخصیت ها دارد. درواقع می توان گفت سکانسی است قابل پیش بینی و همین غیر واقعی بودن رخداد هایش، آن را از دیگر بخش های فیلم متمایز می سازد.
زمانی که براینی 80 ساله برای تفسیر آخرین کتابش (Atonement) مقابل دوربین می نشیند، ما نیز متوجه تخیلی بودن سکانس پایانی فیلم می شویم. اگر این رخداد از ذهن براینی سرچشمه می گیرد پس هر سه آنها (سیسیلیا، روبی، براینی 18 ساله) می توانند ضمیر ناخودآگاه براینی باشند، بخش های مختلف از وجدانش که به بحث و جدل می پردازند. او در جایی خود را از کار ناشایستش تبرئه می کند و در قسمت دیگر از ذهنش به حرفش باور ندارد.
رایت پایان بندی ساده ای برای فیلم تاوان انتخاب کرد، این دلیل بر بد بودن آن نمی شود ولی باز می توانست تاثیرگذارتر باشد. شاید تمام کردن Atonement با چند جمله نصیحت گونه کم کاری به نظرآید. در حقیقت اولین نکته ای که پس از پایان فیلم تاوان به ذهن خطور می کند این است: می توانست فیلم بهتری باشد.
تاوان جنگ و جهالت
در فیلم تاوان، دو دیدگاه از اتفاقات به نمایش در می آید و اینکه نگاه براینی به چه اندازه با واقعیت مشاهده شده فلش بک ها تفاوت دارد. نگاه براینی نشان دهنده جهالتیست که هر شخصی در هر سنی می تواند انجام دهد که نتیجه ای جز نابودی زندگی افراد به بار نمی آورد. جنگ نیز یک جهالت با دیدگاه بزرگ تر بشریست که به همین صورت باعث جدایی و در نهایت نابودی زیبایی ها است.
تاوان حقیقی جهل براینی، خودش و کلنجار رفتن با افکارش است، در نیمه دوم فیلم Atonement در بیشتر مواقع او را در سایه مشاهده می کنیم که همان عذاب وجدان شخص اوست. نکته نهایی، آیا ما همیشه باید منتظر افراد بنشینیم تا متوجه اشتباهشان شوند؟ زمانی که خیلی دیر شده و هیچ چیزی قابل بازیابی نیست. دیگر راهی برای بازگشت نیز مشاهده نمی شود. حتی اگر تا ابد هم کارشان تاوان داشته باشد، فایده اش چیست؟